هماتوم اپیدورال (به انگلیسی: Epidural hematoma) یا خونریزی اپیدورال زمانی است که خونریزی بین غشای خارجی سخت‌شامه مغز (دورا ماتر) و جمجمه رخ می‌دهد. این آسیب اغلب پس از ضربه به سر، از دست دادن هوشیاری، بازگشت مختصر به حالت هوشیاری، و سپس از دست دادن دوباره هوشیاری رخ می‌دهد. علائم دیگر ممکن است شامل سردرد، گیجی، استفراغ و ناتوانی در حرکت دادن قسمت‌های بدن (فلج کامل) باشد. عوارض ممکن است شامل حمله صرع باشد.
علت معمولاً ترومای سر است که منجر به شکستگی استخوان گیجگاهی و خونریزی از شریان مننژ میانی می‌شود.گاهی اوقات ممکن است در نتیجه یک اختلال انعقاد خون یا ناهنجاری عروق خونی رخ دهد. تشخیص معمولاً با سی‌تی اسکن یا ام‌آرآی است. هنگامی که این وضعیت در ستون فقرات رخ می‌دهد به عنوان هماتوم اپیدورال نخاعی شناخته می‌شود.
تمام شکستگى‌هاى جمجمه همراه با هماتوم اپى‌دورال کوچکى هستند که معمولاً هماتوم وريدى بوده و از فضاى ديپلوئيک منشاء مى‌گيرد. وقتى قسمتى از دوراکه در مجاورت شکستگى قرار گرفته از تابل داخلى جمجمه فاصله مى‌گيرد، فضاى حاصله با خونريزى شريان منژيال پاره پُرشده، دورا فاصلهٔ بيشترى گرفته و يک تودهٔ بزرگ خارج دورائى به‌وجود مى‌آيد که موجب فشار شديد روى نسج مغزى مى‌شود. گاهى فضاى فوق با خون وريدى پر مى‌شود که اغلب اوقات در شکستگى‌هاى روى سينوس‌هاى عرضى يا ساژيتال فوقانى چنين است.
علت، پارگى سينوس‌هاى فوق يا پارگى وريد‌هائى است که به سينوس‌هاى فوق مى‌ريزند.
هماتوم اپى‌دورال مى‌تواند پس از يک آسيب خفيف مغزى نيز روى دهد.
پس از ضربه، در يک فاصلهٔ زمانى مبانى عملکردى مغز طبيعى بوده و سپس با گسترش هماتوم اپى‌دورال به‌طور پيشرونده‌اى هوشيارى از دست رفته و نقايص عصبى بروز مى‌کند. شايع‌ترين محل هماتوم اپى‌دورال قسمت‌هاى خارج لوب‌هاى تمپورال – جائى که جمجمه نازک و عروق مننژيال متعدد هستند – مى‌باشد. با گسترش هماتوم، لوب تمپورال به‌سمت داخل فشرده شده و موجب همى‌پارزى طرف مقابل و حتى فتق ترانس تنتوريال به‌علت فشار لوب تمپورال روى ساختمان‌هاى مغز ميانى به‌سمت بريدگى تنتوريال مى‌شود.
ميزان مرگ‌ومير ناشى از هماتوم اپى‌دورال به ۳۰ تا ۵۰% مى‌رسد. اين موارد به‌ويژه شامل بيمارانى است که تشخيص گسترش هماتوم داخل جمجمه‌اى با تأخير صورت گرفته است.
هماتوم‌هاى خارج دورا ممکن است در حفرهٔ خلفى ديده شوند و مطمئن‌ترين راه تشخيص آنها انجام CTاسکن يا آنژيوگرافى و رتبرال است.
درمان به‌طور کلی با جراحی فوری به شکل جمجمه‌بری یا مته‌کاری است. بدون درمان، معمولاً مرگ رخ می‌دهد. این عارضه در یک تا چهار درصد از آسیب‌های سر رخ می‌دهد. به‌طور معمول در بزرگسالان جوان رخ می‌دهد.مردان اغلب بیشتر از زنان مبتلا می‌شوند.
علائم خونریزی اپیدورال مغز
برای اطمینان از ایمنی فرد، باید احتمال هماتوم اپیدورال را برای فردی که دچار نوعی ضربه به سر شده است، در نظر گرفت.
بیماران معمولاً بین ضربه و اولین باری که هوشیاری خود را از دست می دهند، مدتی هوشیار هستند. پس از آن، وضعیت ذهنی فرد به آرامی رو به افول می رود.
علائم عمومی معمولاً سردرد، تهوع و استفراغ است. احتمال تشنج و مشکلات عصبی آشکار نیز وجود دارد.
هماتوم های اپیدورال نخاعی معمولاً با کمر درد شدید در یک ناحیه خاص همراه هستند و گاهی اوقات موجب ضعف، بی حسی یا ناتوانی در کنترل مثانه و مدفوع می شوند.
علائم هماتوم ساب دورال بستگی به محل ایجاد و سرعت رشد آن دارد. برخی از افراد پس از این آسیب هوشیار می مانند، اما حال برخی دیگر به مرور زمان و با تشدید خونریزی بدتر می شود.
علائم بالینی هماتوم ساب دورال در بیشتر موارد شامل کاهش هوشیاری، سردرد شدید، از دست دادن تعادل، تغییرات شخصیتی یا ناتوانی در صحبت کردن و به خاطر سپردن خواهد بود.
تشخیص خونریزی اپیدورال مغز
هماتوم اپیدورال با آزمایش های پزشکی قابل تشخیص است. معمولا از اسکن های سر مانند سی تی اسکن بدون کنتراست، برای مشاهده شکستگی های جمجمه و خود هماتوم اپیدورال استفاده می کنند.
با اسکن های ام آر آی نیز می توان یک هماتوم اپیدورال را به وضوح مشاهده کرد، اما این آزمایش احتمالا برای بیمارانی که وضعیت ناپایداری دارند، مناسب نیست.
سم شناسی و آزمایش الکل خون برای رد دلایل احتمالی دیگر انجام می شود.
در موارد مشکوک به هماتوم ساب دورال حاد، باید سی تی اسکن اورژانسی سر (البته پس از تثبیت وضعیت بیمار) انجام شود.
سی تی اسکن های بدون کنتراست نیز به تشخیص کمک می کنند. آزمایش اعتیاد به مواد مخدر و الکل نیز آزمایشات اختیاری برای رد سایر دلایل احتمالی هستند.
درمان خونریزی اپیدورال مغز
روش اصلی درمان این بیماری انجام یک عمل جراحی مغز و اعصاب است. با این حال، در مواردی که خونریزی بیش از 20-50 میلی لیتر نباشد، می توان هماتوم مغز را بدون جراحی درمان کرد.
برای این کار، نباید هیچ نشانه ای از فشردگی بافت در مغز بیمار وجود داشته باشد.
هماتوم اپیدورال یک وضعیت اورژانسی جراحی است. تاخیر در جراحی می تواند منجر به آسیب دائمی مغز یا مرگ شود.
عدم انجام جراحی، معمولاً به دلیل بزرگ شدن هماتوم و ایجاد فتق مغزی منجر به مرگ خواهد شد.
مانند سایر انواع هماتوم داخل جمجمه ای، به منظور کاهش فشار روی مغز، خون باید تقریباً در همه موارد با جراحی برداشته شود.
هماتوم را از طریق یک سوراخ یا کرانیوتومی تخلیه می کنند. اگر انتقال به یک مرکز جراحی مغز و اعصاب ممکن نباشد، احتمالا مته کاری ( ایجاد سوراخ در جمجمه) در بخش اورژانس انجام شود.
در مورد هماتوم ها و لخته‌های خونی بزرگ به کرانیوتومی باز نیاز خواهد بود.
معمولا پس از جراحی داروهایی مانند داروهای ضد تشنج و هیپراسموتیک برای کاهش تورم مغز و فشار داخل جمجمه تجویز می شوند.
موردی که نیاز به جراحی نداشته باشد، بسیار نادر است.
اگر علائم عصبی قابل مشاهده ای وجود نداشته باشد و حجم هماتوم اپیدورال کمتر از 30 میلی لیتر، قطر لخته کمتر از 15 میلی‌متر و مقیاس کمای گلاسکو بالای 8 باشد، شاید بتوان درمان را به صورت محافظه کارانه انجام داد.
باید سی تی اسکن انجام شود و بیمار مدتی تحت نظر قرار گیرد، زیرا احتمال رشد ناگهانی خونمردگی وجود دارد.
موارد خونریزی های جزئی را می توان با مراقبت درمان کرد و خونمردگی به مرور زمان جذب شده و برطرف می شود.
درمان هماتوم ساب دورال بر اساس شدت و علت خواهد بود. در موارد شدید، احیا لازم است. ممکن است جراحی اورژانسی (جراحی رفع فشار) انجام شود.
اگر مقیاس کمای بیمار در حد مشخصی باشد، اغلب برای تنفس به کمک نیاز خواهد داشت.
بیمارانی که خونریزی و سردرد جزئی دارند را می توان با تحت نظر گرفتن و مراقبت های دقیق درمان کرد.
تظاهرات بالینی خونریزی اپیدورال مغز
تظاهرات بالینی هماتوم اپیدورال با ایجاد سریع یک فاصله به اصطلاح روشن مشخص می شود که مشخصه آن بازیابی بخشی از عملکردهای عصبی و در درجه اول بازگشت هوشیاری بیمار است.
در همین حین، سایر علائم باقی می مانند، مانند سرگیجه با شدت های مختلف، ضعف عمومی، سردرد و مشکلات روانی.
بیماران اغلب آنچه قبل از تروما اتفاقی افتاده است را به یاد نمی آورند و تا مدت کوتاهی پس از آن، اختلالات عصبی خفیفی خواهند داشت، مانند علائم مننژ، اختلالات گذرای حرکتی.