بیماری هیدروسفالی چیست؟

اصطلاح هیدروسفالی (Hydrocephalus) که از دو کلمه هیدرو (آب) و سفال (جمجمه) تشکیل شده به تجمع آب داخل جمجمه اشاره می‌کند. همان‌طور که می‌دانید اطراف مغز و در فضاهایی به‌نام بطن مغز یک مایع زلال که به آن مایع مغزی نخاعی (CSF) می‌گویند در جریان است. این مایع در بطن‌ها تولید می‌شود و به سمت مغز و اطراف نخاع حرکت می‌کند و بافت‌های عصبی را شست‌وشو می‌دهد و سپس در قسمت بالای جمجمه جذب خون می‌شود. حال اگر به هر دلیلی مایع مغزی نخاعی با حجم غیرطبیعی در جمجمه جمع شود که این جمع شدن مایع در اکثر مواقع در بطن‌ها رخ می‌دهد، بیماری هیدروسفالی اتفاق خواهد افتاد.

هیدروسفالی از جمله بیماری‌هایی است که می‌تواند در هر سنی برای هرفردی پیش آید، اما احتمال رخ دادن آن در نوزادان و بزرگسالان بالای ۶۰ سال بیشتر است. طبق آمار به دست آمده از موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS) اعتقادات بر این است که از هر هزار کودک متولد شده یک تا دو نفر به بیماری هیدروسفالی مبتلا هستند و معمولا این مشکل قبل از زمان تولد، در زمان زایمان یا اوایل تولد کودک تشخیص داده خواهد شد.

علائم بیماری هیدروسفالی

از جمله بیماری‌هایی است که می‌تواند باعث آسیب‌های جدی به مغز شود، از همین رو آشنایی با علائم آن برای تشخیص به‌موقع ضروری است. از طرفی علائم هیدروسفالی از فردی به فرد دیگر و در گروه‌های سنی مختلف بسیار متفاوت است. احتمال هیدروسفالی در نوزادان و هیدروسفالی در کودکان نسبت به سایر سنین بیشتر است، اما بزرگ‌سالان نیز می‌توانند به این بیماری مبتلا شوند.

علائم بیماری هیدروسفالی در نوزادان

اندازه سر غیرمعمول بزرگ
تورم نقطه نرم سر
چشم‌ها به سمت پایین منحرف می‌شوند
خواب‌آلودگی
تحریک‌پذیری
رگ‌های برجسته پوست سر
تشنج
گریه شدید
فشار و قدرت عضلانی کم
تغذیه ضعیف
افزایش سریع دور سر

علائم بیماری هیدروسفالی در کودکان نوپا و نوجوانان

گریه‌های کوتاه و جیغ مانند
تغییرات مربوط به ساختار صورت
سردرد
مشکل در هنگام خوابیدن یا بیدار شدن
اسپاسم‌های عضلانی
تهوع و استفراغ
اختلال در راه رفتن و عدم داشتن تعادل
کند شدن روند رشد
ناتوانی در تمرکز و یادگیری
اشتهای ضعیف
مشکل در بلع
بی‌اختیاری در ادرار
تغییرات شخصیتی
تاری یا دوبینی

علائم بیماری هیدروسفالی در بزرگسالان

حافظه ضعیف
مشکل در راه رفتن
بی‌حالی شدید
زوال عقل خفیف
نداشتن تعادل و هماهنگی در بدن
سردردهای شدید و مزمن
تهوع و استفراغ
اختلال در مهارت‌های شناختی
مشکلات مثانه

انواع هیدروسفالی

هیدروسفالی مادرزادی

هیدرو سفالی مادرزادی نوعی از هیدرو سفالی است که در هنگام تولد وجود داشته و به طور معمول به دلیل رخدادهای ناشناخته طی دوران رشد جنینی و یا ناهنجاری های ژنتیکی ایجاد شده است.

هیدروسفالی اکتسابی

هیدرو سفالی اکتسابی به طور معمول هنگام تولد و یا در بزرگسالی ایجاد می شود و دلیل آن آسیب های وارده و یا بیماری های دستگاه اعصاب مرکزی می باشد.

هیدروسفالی ارتباطی

هیدرو سفالی ارتباطی زمانی ایجاد می شود که هیچ انسدادی در مسیر جریان مایع مغزی نخاعی در سیستم بطنی رخ نداده باشد. این وضعیت به دلیل جذب ناکافی مایع مغزی نخاعی و یا افزایش غیر طبیعی در میزان این مایع رخ می دهد.

هیدروسفالی غیر ارتباطی (انسدادی)

هیدرو سفالی غیر ارتباطی زمانی یا انسدادی زمانی رخ می دهد که مسیر جریان مایع مغزی نخاعی در یک یا تعداد بیشتری از گذرگاه های ارتباطی بین بطن ها مسدود می شود. این نوع از هیدرو سفالی منجر به گشاد شدن مسیرهای فوقانی جریان مایع مغزی نخاعی و در نتیجه افزایش فشار درون جمجمه خواهد شد.

هیدروسفالی با فشار نرمال

هیدرو سفالی با فشار نرمال نوعی از هیدرو سفالی ارتباطی است که در هر سنی می تواند رخ دهد، اما بیشترین موارد تشخیصی آن در سالمندان می باشد. ویژگی هیدرو سفالی با فشار نرمال بطن های گشاد شده با فشار درون جمجمه و ستون مهره طبیعی است.

هیدروسفالی خلاء (اکس واکو)

هیدرو سفالی خلاء یا اکس واکو بیش از همه در سالمندان مشاهده می شود. هیدرو سفالی خلاء زمانی ایجاد می شود که یک بیماری نورو دژنراتیو همچون دمانس آلزایمر، سکته مغزی و یا ترومای مغزی، منجر به ایجاد ضایعه در مغز و تحلیل رفتن بافت های مغزی می شود.

هیدروسفالی مادرزادی

نوزاد ممکن است با بیماری هیدروسفالی متولد شود یا مدت کوتاهی پس از زایمان دچار این بیماری شود. در چنین موقعیت‌هایی بیماری هیدروسفالی ناشی از موارد زیر است:

ناهنجاری‌های ژنتیکی ارثی که می‌توانند جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) را مسدود کنند.
نوزادانی که به اختلالات رشدی مانند نقص مادرزادی در مغز، ستون فقرات یا طناب نخاعی مبتلا هستند.
هیدروسفالی مادرزادی می‌تواند از عوارض زایمان زودرس و خونریزی بطن‌ها نیز باشد.
از دیگر مواردی که می‌توان به آن به‌عنوان علت هیدروسفالی جنین اشاره کرد، عفونت در دوران بارداری است. برای مثال ابتلا به سرخجه یا سفلیس در دوران بارداری می‌تواند منجر به التهاب در بافت مغز جنین شود.

هیدروسفالی مادرزادی از شایع‌ترین ناهنجاری‌هایی است که می‌تواند در سیستم عصبی جنین یا نوزاد تاثیر بگذارد. حال از آنجایی که این عارضه می‌تواند مشکلات بسیار زیادی را به همراه داشته باشد، زمان تشخیص هیدروسفالی در جنین بسیار اهمیت دارد.

در گذشته به‌طور سنتی از روش شانت برای شناسایی و درمان این بیماری استفاده می‌کردند، اما امروزه امکان تشخیص هیدروسفالی در سونوگرافی نیز وجود دارد. در واقع سونوگرافی جنین نشان می‌دهد که بطن‌های مغز به‌طور غیر معمول در حال رشد هستند، در این حالت پزشک متوجه می‌شود که مشکلی وجود دارد. توصیه می‌شود در چنین شرایطی با بهترین دکتر مغز و اعصاب مشورت کنید تا راهنمایی‌های لازم صورت گیرد.

تشخیص هیدروسفالی در کودکان

گاهی‌اوقات بررسی‌ها و سونوگرافی‌هایی که در دوران بارداری انجام می‌شوند، بیماری هیدروسفالی در جنین را نشان نمی‌دهند؛ در نتیجه کودک با همان بیماری متولد خواهد شد. حال شرایط تشخیص این بیماری پس از تولد نوزاد به چه شکل است؟

انجام سونوگرافی از مغز: یکی از موثرترین روش‌های تشخیص این بیماری استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا برای دریافت تصاویر از مغز است. این روش تشخیص بیشتر زمانی انجام می‌شود که ملاج یا درزهای جمجمه نوزاد باز باشند.

ظاهر نوزاد تازه متولد شده: از دیگر مواردی که می‌توانید از طریق آن هیدروسفالی را تشخیص دهید، توجه به ظاهر نوزاد تازه متولد شده است. این دست از کودکان اگر دچار چنین عارضه‌ای باشند، سر و جمجمه‌ی بزرگی دارند که پس از تولد کاملا این موضوع مشخص است و پزشک می‌تواند با اندازه‌گیری دور سر نوزاد متوجه چنین مشکلی شود. همچنین علائم دیگری چون استفراغ‌های مکرر، تشنج و بیقراری نیز می‌توانند این مشکل را نشان دهند.

سی تی اسکن: سی تی اسکن نوعی تصویربرداری است که با کمک اشعه ایکس انجام می‌شود. نتیجه‌ی این تصویربرداری مغز و بطن‌های آن را به‌طورکامل نشان می‌دهد. البته این روش به‌دلیل ضررهایی که دارد خیلی توصیه نمی‌شود.

ام آر آی: از دیگر روش‌های تشخیص هیدروسفالی کودک می‌توان به ام آر آی اشاره کرد. این روش جهت ارزیابی میزان مایع جمع شده در مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد و از آنجایی که در این روش از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی استفاده می‌شود، می‌تواند روش مناسب و کاربردی برای تشخیص این عارضه باشد.

تشخیص بیماری هیدروسفالی

برای جلوگیری از هیدروسفالی شدید جنین و حتی بزرگسالان باید این بیماری فورا تشخیص داده شود. بنابراین اگر به علائم این عارضه دچار شدید، به بهترین دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید. پزشک در ابتدا یک ارزیابی بالینی انجام می‌دهد تا از وضعیت بیمار مطلع شود. سپس برای تشخیص دقیق‌تر آزمایش‌های دیگری را نیز تجویز خواهد کرد که این آزمایش‌ها عبارتند از:

اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
پونکسیون کمری (تپ ستون فقرات)
مانیتورینگ فشار داخل جمجمه
سیسترنوگرافی ایزوتوپی

انجام این آزمایش‌ها و نتایجی که به همراه دارند به پزشک کمک می‌کنند تا بتواند تشخیص درستی از شدت بیماری و علت احتمالی آن بدهد. بنابراین زمانی که به بیماری هیدروسفالی مشکوک شدید با یک دکتر آنلاین مغز و اعصاب مشورت کنید تا راهنمایی‌های لازم صورت گیرد و خطری سلامتی شما را تهدید نکند.

درمان هیدروسفالی

از آنجایی که عوارض هیدروسفالی در بزرگسالان و کودکان می‌تواند به جدیت برسد، لازم است که درمان این بیماری انجام شود. در رابطه با این موضوع باید گفت روش‌های درمانی مختلفی برای بیماری هیدروسفالی وجود دارد، اما در اکثر مواقع زمانی که فشار زیادی توسط مایع مغزی نخاعی به مغز و جمجمه وارد می‌شود جراحی هیدروسفالی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما داشتن یک رژیم غذایی مناسب یا استفاده از درمان گیاهی هیدروسفالی نیز می‌تواند موثر باشد و به بیمار کمک کند.

داشتن رژیم غذایی مناسب

رژیم غذایی مناسب در درمان و پیشگیری از این بیماری بسیار مناسب است. از همین رو اگر شما بتوانید از رژیم غذایی استفاده کنید که بدن شما به خوبی تغذیه شود، احتمال پیشرفت این بیماری بسیار کم خواهد بود. بنابراین اگر پزشک تشخیص هیدروسفالی خفیف را در شما داد، رژیم غذایی مناسبی را برای خود تعیین کنید.

برای مثال رژیم سم‌زدایی که تشکیل شده از رژیم میوه‌ها است به شما کمک می‌کند تا بتوانید تمام سموم بدن خود را دفع کنید. برای این کار لازم است که شما به مدت چند روز تنها میوه‌ها را بدون افزودن شکر یا نمک مصرف کنید. همچنین در این رژیم غذایی باید از مصرف شکر، آرد تصفیه شده، فراورده‌های لبنی، سوسیس، کالباس، قهوه، شکلات، تنقلات و … نیز خودداری کنید.

درمان گیاهی هیدروسفالی

دانه‌های روغنی، غلات، سبزیجات تازه، سالاد و مواردی چون چای خوری چیا و مخمر، کلروفیل و چای سبز از جمله مواردی هستند که می‌توان از آن‌ها به‌عنوان درمان گیاهی هیدروسفالی استفاده کرد. همچنین شما می‌توانید با مصرف این دست از خوراکی‌ها از بروز چنین مشکلی در بزرگسالی نیز جلوگیری کنید. البته توصیه می‌شود که حتما برای انتخاب رژیم غذایی و درمان گیاهی با دکتر هیدروسفالی خود مشورت کنید و مطمئن شوید که این دست از خوراکی‌ها برای بدن شما آسیبی را به همراه ندارند.

آیا جراحی هیدروسفالی عوارض دارد؟

بله؛ متاسفانه هر دوی این روش های جراحی به علت تهاجمی بودن احتمال بروز مشکلاتی را فراهم می کنند. به طور مثال سیستم شنت ممکن است به علت مشکلات مکانیکی، عفونت، و یا مسدود شدن نتواند به خوبی مایع اضافه را خارج کند.

همچنین اندوسکوپی هم با اینکه نسبت به این روش جدید تر است ریسک هایی مانند خونریزی و عفونت با خود به همراه دارد.

البته نکته ی مهم این است که از آنجایی که این بیماری در کودکان به علت عوارض طولانی مدتی که می تواند بر جای بگذارد ماهیت حاد تری دارد، باید حتما هر چند وقت یکبار به مراکز بهداشت و یا کلینیک های مخصوص مراجعه کرده و کودک را از لحاظ مواردی مثل سایز سر، رشد کلی بدن، تون عضلانی، هماهنگی اعضای بدن، توانایی اسکلتی و حواس بینایی، شنوایی یا لامسه چک کرد.

طول عمر افراد مبتلا به هیدروسفالی چقدر است؟

((به نقل از مقاله ی مدیسین نت شانس بقا در هیدروسفالی درمان نشده ضعیف بوده و تقریبا پنجاه درصد نوزادان مبتلا قبل از رسیدن به چهار سالگی و هشتاد درصدشان قبل از رسیدن به بزرگسالی می میرند. طبق دو مطالعه ی انجام گرفته، درمان در کیس هایی از هیدروسفالی که با تومور مغزی در ارتباط نیست می تواند شانس بقای بیماران را تا ۸۹ و حتی ۹۵ درصد افزایش دهد.))