لزوم ایجاد بانک سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری‌های لاعلاج

امیررضا برومند گفت: بودجه وزارت بهداشت و درمان بیشتر از هفتاد درصد به درمان اختصاص داده شده است. رویکردهایی که ما نهادینه می‌کنیم در بخش پیشگیری قرار می‌گیرد.

باید این رویکرد در سطح کلان جامعه به عنوان وظیفه ملی قرار گیرد. هر فرد بخشی از خون و مغز استخوان خود را در اختیار نهاد بهداشت قرار دهد تا به وقت آن برای درمان بیماری از آن استفاده کند.

همایش بررسی فقهی کاربرد سلول های بنیادی

امیررضا برومند، متخصص مغز و اعصاب، اظهار کرد: در کشورهای پیشرفته، با گرفتن خون بانک ژنتیکی فرد متولد را تهیه کرده و تمام اطلاعات ژنتیکی فرد را ذخیره می‌کنند. این امر را به‌عنوان یک وظیفه حاکمیتی می‌دانند تا در آینده بیماری ژنتیکی را درمان کنند. اگر دولت و حاکمیت اطلاعات ژنتیکی همه را جمع‌آوری کرده و برنامه درمانی کلان را تدوین کند، به همه بیماران خدمت می‌شود.

وی افزود: حوزه پزشکی ناتوان است، درست است که پر سروصدا است، اما در حوزه درمان بسیاری از بیماری‌ها ناتوان هستیم. برای بیماری مانند دیابت که شایع و پرهزینه است، هیچ درمان قطعی وجود ندارد و تنها مدیریت می‌شود. فشارخون هم مانند دیابت، تنها مدیریت بیماری وجود دارد و هیچ درمانی ندارد، در خیلی از مباحث پزشکی قدرت درمان نداریم.

پیشگیری قبل از درمان

این متخصص مغز و اعصاب با اشاره به اینکه یکی از پرهزینه‌‌ترین وزارتخانه‌ها، درمان و آموزش پزشکی است، ادامه داد: بالای ۷۰درصد بودجه وزارت بهداشت و درمان به درمان تخصیص داده شده است، در حالی که رویکردهایی که ما نهادینه می‌کنیم، در بخش پیشگیری قرار می‌گیرد. باید این رویکرد در سطح کلان جامعه به عنوان وظیفه ملی قرار گیرد که هر فرد بخشی از خون و مغز استخوان خود را در اختیار نهاد بهداشت قرار دهد تا به وقت آن برای درمان بیماری از آن استفاده کند.

برومند با اشاره به بیماری ضایعات نخاعی، بیان کرد: به دلیل اینکه علم پزشکی در حل بیماری ضایعات نخاعی ناتوان است، به پیوند سلول بنیادی روی آوردیم. وقتی از فردی خون می‌گیریم و در مواقع ضرورت از آن برای فرد دیگر استفاده می‌کنیم، در واقع در حال انجام پیوند سلول هستیم. حاکمیت فرایندی مانند بانک خون تعریف می‌کند و آن را توسعه می‌دهد. دولت در شرایط مطلوب آزمایش لازم بر خون انجام داده و به وقت لازم از بانک خون استفاده می‌کند که همان درمان بیمار در شرایط اضطرار و عدم وجود درمان جایگزین است.

وی تصریح کرد: برای اینکه چالش در این بحث کمتر شود، باید در سطح کلان به این امر توجه کرد. در حوزه پزشکی گاهی اوقات آنچه که از مادر شامل جفت و بندناف باقی می‌ماند، درست است که بحث مالکیت مطرح است، اما هیچ کارکردی برای فرد ندارد و دفن می‌شود، این وظیفه حاکمیت است که آن را استحصال کرده و برای درمان بیماری از آن استفاده کند.

سلول های بنیادی

این متخصص مغز و اعصاب در رابطه با سلول‌های بنیادی، اظهار کرد: سلول‌های بنیادی، سلول‌هایی هستند که این ظرفیت را دارند وقتی تقسیم می‌شوند یک سلول جایگزین مانند خود تهیه می‌کنند، ضمن اینکه یک سلول در اختیار ما قرار می‌دهند که می‌تواند به هر سلولی در بدن ما تبدیل شود و یکی برای اندام‌های دیگر تهیه می‌کند. سلولی که به سلول قلبی تبدیل می‌شود به بخش مخصوص خود رفته و در آنجا فعالیت می‌کند. از زمانی که نطفه شکل می‌گیرد تا لحظه مرگ، تمام سلول‌های بدن ما واجد سلول‌های بنیادی هستند. بهبودی در نتیجه فعالیت سلول‌های بنیادی است. سلول‌های بنیادی در حوزه پزشکی بازساختی تعریف می‌کنند.

برومند ادامه داد: سلول تخم شروع به تقسیم کرده و تعداد خود را زیاد کرده تا به جنین برسد. جنین رشد کرده و بالغ می‌شود و تمام این منابع دارای سلول بنیادی هستند. چالش ما قبل جنین و بعد آن است، آیا سلول بنیادی از جنین می‌خواهیم بگیریم از از زمان زایمان؟ تا جایی که درمورد جنین صحبت می‌کنیم در حوزه تحقیقات و این سلول‌ها با ظرفیت تکثیر بسیار بالا است. هر چه به سمت انسان بالغ حرکت می‌کنیم، کارکرد سلول‌ها تخصصی‌تر می‌شوند.

وی بیان کرد: از زمانی که بندناف و جفت را داریم امکان استحصال سلول بنیادی برای ما میسر است، بدون آنکه بخواهیم خلاف پزشکی انجام دهیم. از اینجا مسئله ما شروع می‌شود که بانک سلول بنیادی تهیه شود. جایی که حوزه آینده پزشکی خواهد بود، این است که سلول بنیادی از یک فرد بگیریم و برای فرد دیگر استفاده کنیم که باید در سطح کلان حل شود.

سلول های بنیادی در انسان های بالغ

این متخصص مغز و اعصاب با اشاره به اینکه در انسان بالغ با منابع مختلف می‌توان سلول بنیادی به دست آورد، اظهار کرد: بند ناف، بافت چربی، خون محیطی و مغز استخوان سلول‌هایی به ما می‌دهند که کاربرد خاصی برای ما دارند. منابع سلول بنیادی بافت‌های مختلفی هستند. سلول بنیادی القایی چالش دیگر در حوزه فقهی است. ما در فرآیند خلقت دستکاری می‌کنیم، به سلول دستور می‌دهیم از لحاظ ژنتیکی به عقب بازگردد. در قسمت پایین‌تر قرار گیرد و دوباره مسیر خود را عوض کن، جایی که ژن روشن و خاموش می‌شود.

ژن تراپی و سلول درمانی

در ادامه، جلیل توکل افشاری، استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد، اظهار کرد: با پیشرفت چشمگیر علوم، به‌ویژه در حوزه‌های علوم پایه پزشکی، افق‌های جدیدی برای درمان بیماری‌هایی گشوده شده که تاکنون راه حلی برای آن‌ها وجود نداشت.

وی ادامه داد: در حال حاضر، بسیاری از کشورهای پیشرفته در زمینه ژن‌تراپی و سلول‌درمانی، از نظر علمی در مرزهای دانش حرکت می‌کنند و از نظر اقتصادی نیز سرمایه‌گذاری خوبی انجام داده‌اند. خوشبختانه، ایران نیز در این مسیر پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است. در حوزه سلول‌های بنیادی جزو پنج کشور پیشرو جهان محسوب می‌شود. هرچند در زمینه ژن‌تراپی هنوز با برخی از کشورها فاصله داریم، اما امید می‌رود که به‌زودی در این عرصه نیز به دستاوردهای مهمی دست یابیم.

اهداف بانک های سلول های بنیادی

توکل افشاری به معرفی اهداف بانک‌های سلول‌های بنیادی پرداخت و گفت: بانک‌های سلول‌های بنیادی، مراکزی هستند که سلول‌های بنیادی را جمع‌آوری، ذخیره و برای استفاده‌های پزشکی یا تحقیقاتی نگه‌داری می‌کنند. انواع مختلفی از بانک‌های سلول‌های بنیادی وجود دارد که هرکدام بر روی انواع مختلف سلول‌های بنیادی یا اهداف متفاوتی متمرکز هستند.

انواع بانک های سلول های بنیادی

بانک‌های سلول‌های بنیادی به دو صورت عمومی و خصوصی هستند.

وی درمورد سلول‌های بنیادی تصریح کرد: به سلول‌هایی گفته می‌شود که ویژگی‌های خاصی دارند و قادرند که به انواع مختلف سلول‌های تخصصی تبدیل شوند. این سلول‌ها قابلیت تقسیم و تولید سلول‌های جدید با ویژگی‌های مشابه یا حتی متفاوت از خود را دارند. به عبارت دیگر، سلول‌های بنیادی می‌توانند در شرایط خاص به انواع مختلف سلول‌های بدن تبدیل شوند و نقش مهمی در رشد، بازسازی و ترمیم بافت‌ها دارند.

استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد به انواع سلول‌های بنیادی اشاره کرد و گفت: سلول‌های بنیادی به ۳ دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول سلول‌های بنیادی جنینی هستند؛ این سلول‌ها از جنین‌های درحال رشد گرفته می‌شوند و می‌توانند به هر نوع سلولی در بدن تبدیل شوند که باید گفت این سلول‌ها، سلول‌های بنیادی پرتوان هستند. دسته دوم سلول‌های بنیادی بالغ یا بزرگسال هستند. این سلول‌ها از بافت‌های متنوع بالغ بدن ماند مغز، استخوان، چربی، دندان، پوست و یا خون محیطی گرفته می‌شوند. آن‌ها معمولا به انواع خاصی از سلول‌ها مانند سلول‌های خونی، چربی، عصبی، استخوانی و… تمایز می‌یابند، بنابراین می‌توان گفت سلول‌های بنیادی چندتوان هستند.

وی ادامه داد: دسته سوم سلول‌های بنیادی القاء شده هستند، این سلول‌ها از سلول‌های بالغ، مانند سلول‌های پوست گرفته شده و با استفاده از تکنیک‌های ژنتیکی به سلول‌هایی تبدیل می‌شوند که ویژگی‌های مشابه سلول‌های بنیادی جنینی را دارند. این سلول‌ها توانایی تمایز به سلول‌های نوع خاص مانند کبد، پانکراس و… را دارند؛ بنابراین می‌توان گفت سلول‌های بنیادی تک توان هستند.

کاربرد سلول های بنیادی

توکل افشاری در خصوص کاربرد سلول‌های بنیادی اظهار کرد: سلول‌های بنیادی ۳ کاربرد مهم دارند. اولین کابرد آن درمان بیماری‌ها است. سلول‌های بنیادی می‌توانند برای درمان بیماری‌های مختلف مانند لوکمی، بیماری‌های قلبی، اختلالات عصبی، آسیب‌های نخاعی، بیماری‌های خودایمن و… استفاده شوند. از کاربرد دوم آن می‌توان گفت که این سلول‌ها در بازسازی بافت‌ها و اعضای آسیب‌دیده بدن نقش دارند.

وی ادامه داد: کاربرد سوم سلول‌های بنیادی در تحقیقات علمی است. سلول‌های بنیادی برای مدل‌سازی بیماری‌ها، آزمایش داروها و فهم بهتر فرایندهای بیولوژیکی استفاده می‌شوند. لازم به ذکر است سلول‌های بنیادی به عنوان ابزارهای قدرتمند در پزشکی و علم ژنتیک شناخته می‌شوند و تحقیقات بسیاری در حال انجام است تا از پتانسیل آن‌ها برای درمان سلول‌های مختلف بهره‌برداری شود.

بانک‌های سلول‌های بنیادی خون بندناف و بندناف

استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص بانک‌های سلول‌های بنیادی خون بندناف و بندناف، گفت: در این بانک‌ها سلول‌های بنیادی را از خون بندناف در زمان زایمان جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند. انواع سلول‌های بنیادی عمدتا سلول‌های بنیادی خون‌ساز «HSC» که می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های خونی تبدیل شوند. سلول‌های بنیادی خون بندناف معمولا برای درمان اختلالات خونی مانند لوکمی، کم‌خونی و برخی بیماری‌های سیستم ایمنی استفاده می‌شوند. همچنین در پزشکی بازساختی کاربرد دارند.

وی ادامه داد: بانک‌های سلول‌های بنیادی به دو دسته عمومی و خصوصی تقسیم می‌شوند؛ در بانک‌های عمومی، خون بندناف اهدا شده برای هر کسی که نیاز دارد به صورت رایگان در دسترس است. در بانک‌های خصوصی خانواده‌ها برای ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی به طور شخصی پرداخت می‌کنند تا در صورت نیاز به استفاده از آن‌ها برای خودشان در آینده استفاده کنند، اگرچه احتمال نیاز به خون بندناف خود فرد نسبتا پایین است.

بانک‌های سلول‌های بنیادی جنینی

توکل افشاری در خصوص بانک‌های سلول‌های بنیادی جنینی، بیان کرد: در این بانک‌ها، سلول‌های بنیادی را از جنین‌های در حال رشد و معمولا جنین‌های اضافی از لقاح مصنوعی و یا از بین بردن جنین جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند. همچنین این سلول‌ها می‌توانند به تقریبا هر نوع سلولی در بدن تبدیل شوند. سلول‌های بنیادی جنینی پتانسیل زیادی برای پزشکی بازساختی دارند که از جمله آن برای درمان‌هایی مانند بیماری پارکینسون، آسیب‌های نخاعی و دیابت است.

بانک‌های سلول‌های بنیادی بزرگسال

وی در خصوص بانک‌های سلول‌های بنیادی بزرگسال، اظهار کرد: در این بانک‌ها، سلول‌های بنیادی را از بافت‌های بزرگسال، مانند مغز استخوان، بافت چربی، پوست و یا خون محیطی جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند. انواع سلول‌های بنیادی در این نمونه‌ها معمولا شامل سلول‌های بنیادی خون‌ساز(از مغز استخوان یا خون محیطی) برای تجدید سلول‌های خونی، سلول‌های بنیادی مزانشیمی (از بافت چربی یا مغز استخوان) که پتانسیل بازسازی بافت‌هایی مانند غضروف، استخوان و عضله را دارند. این سلول‌ها برای درمان‌هایی مانند لوکمی، آرتریت و مشکلات مفضلی استفاده می‌شوند، همچنین در پزشکی بازساختی و ترمیم بافت کاربرد دارند. نمونه‌های آن در هر دو بانک عمومی و خصوصی ذخیره می‌شوند، البته بانک‌های خصوصی معمولا برای ذخیره‌سازی شخصی یا خانوادگی استفاده می‌شوند.

بانک‌های سلول‌های بنیادی دندان شیری

استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص بانک‌های سلول‌های بنیادی دندان شیری، گفت: دندان‌های شیری کودکان یکی از منابع غنی برای استخراج سلول‌های بنیادی هستند. سلول‌های بنیادی موجود در پالپ دندان شیری می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های بدن تبدیل شوند. این سلول‌ها در برخی از بانک‌های سلول‌های بنیادی ذخیره می‌شوند تا در آینده در درمان بیماری‌ها یا ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده استفاده شوند.

وی ادامه داد: دندان‌های شیری به طور طبیعی در دوران کودکی می‌افتند و در نتیجه دسترسی به این سلول‌ها ساده‌تر از سلول‌های بنیادی دیگر است. سلول‌های بنیادی موجود در دندان شیری بیشتر از نوع سلول‌های بنیادی مزانشیمی هستند. توانایی تمایز به انواع مختلف سلول‌ها مانند سلول‌های استخوانی، غضروفی و چربی را دارند. این سلول‌ها می‌توانند در درمان بیماری‌هایی مانند بیماری‌های استخوانی، اختلالات مفصلی، آسیب‌های نخاعی و مشکلات قلبی مورد استفاده قرار گیرند. همچنین به عنوان ابزار تحقیقاتی در آزمایشات ژنتیکی و درمان‌های نوین کارایی دارند.

بانک‌های سلول‌های بنیادی القاء شده

توکل افشاری در پایان در خصوص بانک‌های سلول‌های بنیادی القاء شده، بیان کرد: در این بانک‌ها سلول‌های بنیادی القاء شده را ذخیره می‌کنند، که از نوع سلول‌های بالغ مانند پوست یا خون هستند . به طور ژنتیکی به حالت سلول‌های بنیادی جنینی و یا یک سلول خاص تبدیل شده‌اند. سلول‌های بنیادی ipsc که می‌توانند به انواع مختلف سلول‌ها و یا یک سلول خاص تبدیل شوند، مانند سلول‌های بنیادی عصبی و یا سلول‌های بنیادی پانکراس. سلول‌های ipsc ابزار ارزشمندی برای مدل‌سازی بیماری‌ها، آزمایش داروها و پزشکی شخصی هستند. همچین برای درمان‌های بازساختی مورد بررسی قرار دارند.

منبع: ایکنا خراسان رضوی