خونریزی مغزی، یک خونریزی داخلی است که درون جمجمه اتفاق می‌افتد. در این حالت خون به طور ناگهانی به بافت مغز می‌ریزد و باعث آسیب به مغز می‌شود. علت خونریزی مغزی یا داخل جمجمه‌ای می‌تواند مواردی چون فشارخون بالا، ضربه به سر و برخی موارد دیگر باشد. از طرفی خونریزی درون جمجمه‌ای، سکته مغزی نیست و با هم تفاوت دارد. در ادامه همراه ما باشید تا به طور دقیق علت، علائم، درمان و انواع خونریزی مغزی یا درون جمجمه‌ای را باهم بررسی کنیم.
علت خونریزی مغزی
اگر از عروق مغزی داخل جمجمه به هر علتی خون نشت کند یا با سرعت بیشتری بیرون بریزد، خونریزی مغزی اتفاق می‌افتد. در بررسی علت خونریزی مغزی موارد زیر بیشتر به چشم می‌خورد:
اصابت ضربه به سر (ضربه خوردن سر و خونریزی)
فشار خون بالا ( علت بیشتر از نیمی از موارد خونریزیهای مغزی)
بروز خونریزی مغزی توسط بعضی بیماری‌ها مثل سکته‌ی مغزی خونریزی دهنده
بروز اختلالات در انعقاد خون
در بعضی موارد درمان های ضد انعقاد خون ( استفاده از داروهایی نظیر هپارین و وارفارین)
التهاب رگ‌های مغز
مصرف مواد مخدر مانند آمفتامین
علائم شایع انواع خونریزی مغزی یا درون جمجمه‌ای چیست؟
علائم و نشانه بسته به‌شدت و نوع خونریزی درون جمجمه‌ای متفاوت است و به‌طورکلی شامل موارد زیر می‌شود:
سردرد ناگهانی و شدید
سردرد همراه با ضربه اخیر به سر شما
سردرد خفیف و طولانی‌مدت
سردرد همراه با سفتی گردن
کما
مشکل در بلع
مشکل بینایی در یک یا هر دو چشم
ازدست‌دادن تعادل و هماهنگی، سرگیجه
گیجی و هذیان
خواب‌آلودگی
استفراغ بیش از دو بار در 24 ساعت
مشکل در مهارت‌های زبانی (خواندن، نوشتن، صحبت‌کردن، درک)
بی‌تفاوتی
بی‌حالی
درصورتی‌که خونریزی مغزی در کودکان رخ دهد می‌توان با علائم زیر همراه باشد:
سر متورم
خونریزیهای شبکیه
استفراغ
بیهوشی
نوزادان کمتر از 12 ماه ممکن است دچار فونتانل متورم یا لکه نرم شوند.
انواع خونریزی مغزی
به‌طورکلی انواع خونریزی مغزی یا درون جمجمه‌ای باتوجه به محل حادثه و پرده‌های درون جمجمه، به چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند:
هماتوم اپیدورال
هماتوم ساب دورال
خونریزی زیر عنکبوتیه یا ساب آراکنوئید
خونریزی داخل مغزی
انواع خونریزی مغزی
خونریزی اپیدورال
هماتوم به حالتی گفته می‌شود که خون در قالب یک لخته و در خارج از رگ خونی، تجمع پیدا کند. زمانی که خون بین جمجمه و آخرین لایه پوششی مغز جمع شود، هماتوم اپیدورال رخ داد است.
به طور علمی تر، خونریزی اپیدورال درست زیر جمجمه اتفاق می افتد. از دلایل اصلی شکل گیری این حالت، ضربه مستقیم به سر است که در این صورت ممکن است فرد هوشیاری خود را ازدست بدهد.در اثر این ضربه حوادثی چون شکستگی جمجمعه و پارگی عروق اصلی منجر به ایجاد هماتوم شده اند.در برخی موارد که شدت ضربه بالا باشد ممکن است باعث تغیییر وضعیت ذهنی شود.
نکته‌ای باید به آن توجه شود بررسی دقیق است. معمولاً بیماران پس از ضربه بین چند دقیقه الی چند ساعت عوارض ناشی از ضربه را بروز می‌دهند. به این زمان فاصله شفاف گفته می‌شود. در این حالت فرد حادثه‌دیده ممکن است فکر کند که هیچ مشکلی ندارد اما هماتوم در حال بزرگ‌شدن و وخیم شدن باشد. در این صورت ممکن است فتق مغز و مرگ مغزی رخ دهد.
هماتوم ساب دورال
محل وقوع هماتوم ساب دورال، درون لایه مننژی سخت شامه است. در صورت وقوع به طور تدریجی سردرد و گیجی در بیمار افزایش میابد. هماتوم ساب دورال به نسبت خونریزی اپیدورال مزمن‌تر است. پارگی رگ‌ها منجر به تجمع خون در زیر جمجمه می‌شود، در اثر این تجمع که ممکن است به‌آهستگی نیز رخ دهد هماتوم سابدورال شکل میگیرد. علت به وجود آمدن هماتوم ساب دورال در گروه‌های سنی مختلف متفاوت است و با حرکت سریع سر به جلو و توقف ناگهانی رخ میدهد . هماتوم ساب دورال در نوزادان به دلیل آسیب غیر تصادفی ، در جوانان علت آن تصادف دوچرخه یا اتومبیل است و در سنین بالا خونریزی ساب دورال معمولاً پس از زمین خوردن ایجاد می شود. ترومای جزئی سر نیز می تواند باعث خونریزی زیر دورال در بیماران دریافت کننده داروهای ضد انعقاد شود.
در صورتی که هماتوم ساب دورال کوچک باشد ممکن است هیچ علائمی نداشته باشد و بدون نیاز به جراحی یا تخلیه درمان شود.
اما در حالتی که هماتوم ساب دورال بزرگ باشد ،می‌تواند با بی حالی یا کما، بزرگ شدن یک طرفه مردمک چشم همراه باشد. زمانی که هماتوم سابدورال بزرگ و جدا باشد، نیازمند انجام جراحی به موقع و تخلیه است.با این وجود آمار مرگ ومیر ناشی ازآن بالا است.
خونریزی زیر عنکبوتیه
این نوع خونریزی در فضای زیر عنکبوتیه و در صورت ناهنجاری در شریان وریدی، رخ میدهد. علائم خونریزی زیر عنکبوتیه سردرد شدید، ناگهانی و تیز همراه با استفراغ و بیهوشی است. معمولاً شدت این سردرد به حدی بالا است که بیمار توان تحمل درد آن را ندارد. ریشه این نوع خونریزی داخل جمجمه‌ای، می‌تواند به سابقه خانوادگی مرتبط باشد و ریشه در وراثت داشته باشد. همچنین در بیماران الکلی و سوء مصرف مواد نیز شایع است.
خونریزی داخل مغزی و داخل بطنی
در صورتیکه خونریزی در ماده داخل مغزی باشد، این حالت شکل میگیرد که اغلب همراه با سکته مغزی رخ میدهد و به نسبت سایر هماتوم‌ها، شایع‌تر است. محل‌های رایج برای خونریزی داخل بطنی تالاموس، مخچه و پونز هستند. بارز‌ترین نشانه وقوع خون ریزی بطنی، شروع ناگهانی نقص عصبی است و در پی آن علائمی چون سردرد مشکل در صحبت کردن، حالت تهوع، استفراغ، کاهش هوشیاری، سردرد وضعف در یک قسمت از بدن رخ میدهد. متأسفانه بین 35 تا 45 درصد از بیماران مبتلا به خونریزی داخل مغزی در عرض 30 روز می‌میرند.
تشخیص و درمان خونریزی مغزی
عوامل محرک خونریزی داخل جمجمه ای
بسیاری از عادات و رفتار ما در شکل‌گیری بیماری‌ها تاثیر گذار هستند. همچنین برخی از این عوامل نیز باتوجه‌به وراثت و محل زندگی شکل می‌گیرند. هرکدام از این عوامل فاکتور خطری هستند که می‌توانند احتمال ابتلا به بیماری را افزایش دهند. به‌طورکلی این عوامل عبارت‌اند از:
سابقه خانوادگی
مصرف بالای الکل
سیگارکشیدن
سوء مصرف مواد به ویژه آمفتامین ها و کوکائین (افزایش فشار خون)
انعقاد خون
فشار خون کنترل نشده
نژاد که در این مورد شامل آسیایی و سیاه پوست است .
مردان به نسبت زنان بیشتر در معرض خطر هستند.
فعالیت بدنی شدید
تشخیص خونریزی مغزی
معمولا برای تشخیص وجود خون ریزی مغزی از سی‌تی‌ا سکن یا ام ار ای استفاده می‌شود که اغلب سی‌تی‌اسکن جواب گو است.
سی‌تی‌اسکن ممکن است هیچ نشانه‌ای از خونریزی را نشان ندهد. اما در صورتی که علائم وجود داشته باشند ،پزشک ممکن است برای آزمایش مایعی که ستون فقرات و مغز شما را تحت فشار قرار می دهد، یک سوراخ کمری یا ضربه زدن به ستون فقرات انجام دهد.
هرکدام از انواع خونریزی‌ها شکل خاصی دارند که در سی‌تی‌اسکن نمایان می‌شود:
اپیدورال – عدسی محدب که از خطوط بخیه عبور نمی‌کند، می تواند از خط وسط عبور کند
ساب دورال – عدسی مقعر که می تواند از خطوط بخیه عبور کند، می تواند از خط وسط عبور کند
ساب آراکنوئید – خون در بطن های جانبی
داخل مغزی – خون در ماده مغز
اقدامات لازم هنگام خونریزی مغزی
در صورت رو‌به‌رو شدن با علائم خونریزی مغزی با حفظ خون سردی از یک نفر برای اطلاع‌رسانی به مرکز درمانی کمک گرفته و خودتان اقدامات پیش‌گیرانه‌ی زیر را انجام دهید:
فرد را آرام به پهلو بچرخانید تا ترشحات از دهان او خارج شوند و سبب خفگی نشوند.
تمام وسایل اطراف او را که ممکن است به علت تشنج با آن‌ها برخورد صورت بگیرد، از بیمار دور کنید.
از هر گونه فشار به جمجمه باید جلوگیری شود، پس از حرکت اندام‌ها هنگام تشنج به زور جلوگیری نکنید.
از دادن آب، غذا و دارو به بیمار جداً خودداری کنید.
درمان خون ریز مغزی
در این حالت درمان به دو بخش اورژانسی و تکمیلی تقسیم می شود.
درمان اوژانسی:
در درمان اورژانسی سعی می‌شود تا رسیدن به بیمارستان اوضاع بیمار را تحت کنترل به گیرند. به همین منظور برای حفظ فشار خون سیستولیک کمتر از 140 میلی متر از داروهای غیر گشادکننده وریدی مانند نیکاردیپین، لابتالول یا اسمولول استفاده می‌کنند.
درمان تکمیلی:
پس از مراجعه به بیمارستان مخصوصا در صورتی که بی‌حسی یا کما رخ داده باشد مراحلی شامل لوله‌گذاری نای و آرام‌بخشی، تجویز دیورتیک‌های اسمزی مانند مانیتول یا هیپرتونیک سالین و بالا بردن سر تخت در حین انجام مشاوره جراحی انجام خواهد شد.
داروهای مورد استفاد نیز عبارت اند از:
استروئیدها برای کاهش تورم
داروهای ضد انعقاد برای کاهش لخته شدن
داروهای ضد تشنج
داروهایی برای مقابله با رقیق‌کننده‌های خونی که مصرف می‌کردید
بسته به شدت خونریزی، تخلیه هماتوم می تواند منجر به بهبودی شود. گاهی اوقات نیاز به فیزیوتراپی یا کاردرمانی برای کمک به بازگشت به فعالیت‌های عادی است.
عوارض ناشی از انواع خونریزی مغزی چیست؟
در صورت بروز خونریزی مغزی ممکن است هر یک از عوارضی ایجاد شوند و دربرخی موارد اجتناب ناپذیر اند. عوارض خونریزی مغزی عبارت‌اند از:
تشنج
فلج شدن
سردرد
مشکلات رشد مغز در کودکان
از دست دادن حافظه
سرگیجه
مشکل در تمرکز
برای پیشگیری از خونریزی مغزی چه اقداماتی را می‌توان انجام داد
دقت شود که یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد خونریزی مغزی، حوادث هستند. در صورتی که احتیاط عمل را رعایت کنید، بهترین پیشگیری را انجام داده‌اید. به همین جهت و به منظور انجام اقدامات پیش گیرانه، موارد زیر را عایت کنید:
همیشه هنگام دوچرخه سواری، موتور سیکلت، اسکیت برد یا اسکوتر از کلاه ایمنی استفاده کنید.
همیشه کمربند ایمنی خود را ببندید.
اگر در سنین بالاتر هستید، سعی کنید از زمین خوردن خودداری کنید.
متاسفانه یکی از موارد ایجاد خونریزی مغزی درکودکان، کودک آزاری است به همین منظور بهتر است سکوت نکنید و درصورت مشاهده به ارگان های مربوطه اطلاع دهید.
داشتن زندگی سالم و رعایت رژیم غذایی مناسب نیز می‌تواند بسیار تاثیر گذار باشد.
وجود امگا سه در رژیم غذایی به بهبود سریع مغز کمک می‌کند.
استفاده از الکل را کنار بگذارید.
سیگار نکشید.
استفاده از هرگونه مواد مخدر احتمال اسیب به مغز را به شدت بالا می‌برد، اعتیاد را کنار بگذارید.
فعالیت جسمانی شدید چه کار باشد چه ورزش، برای بدن مناسب نیست.
بهتر است سطح استرس و تنش زندگی خود را کنترل کنید.
داشتن روتین خواب و استراحت کافی نیز بسیار در عملکر مغز تاثیرگذار است.
بعد از خونریزی مغزی چه اتفاقی می‌افتد؟
در صورت خونریزی مغزی شدید ممکن است موارد زیر رخ دهد:
در صورتیکه وسعت خونریزی زیاد باشد، احتمال مرگ بیمار یا فلج شدن وجود دارد.
در صورتیکه تورم شدید باشد برای پیشگیری از تشدید آن، عمل جراحی توصیه می‌شود.
در صورتیکه خونریزی داخل جمجمه‌ای قابل کنترل باشد، جراحی مغز توصیه نمی‌شود.
در صورت کاهش عملکرد مغز، وسعت کم خونریزی یا مشکل در وضعیت حرکتی، برای درمان از دارو و فیزیوتراپی استفاده می‌شود.
آیا خونریزی مغزی باعث مرگ می‌شود؟
با توجه به این‌که علائم خونریزی مغزی به‌میزان وسعت خونریزی و محل آن بستگی دارد، علائم بیماران می‌تواند از ضعف خفیف اندام‌ها شروع شود و تا کاهش سطح هوشیاری و مرگ تغییر یابد. در خونریزیهای وسیع در ناحیه‌ی مخچه در صورت عدم جراحی سریع، مرگ بیمار حتمی است.
عمل جراحی خونریزی مغز چگونه است؟
با توجه به انواع خونریزیهای مغزی، جراحی‌های متفاوتی توسط پزشکان جراح مغز و اعصاب انجام میگیرد:
برای خونریزیهای مغزی‌ای که ناشی از تصادف و سقوط از ارتفاع است و بین استخوان جمجمه و پرده‌ی مغز اتفاق می‌افتد، لازم است جراحی کرانیوتومی (Craniotomy) (باز کردن جمجمه و تخلیه‌ی خونریزی) انجام تا خونریزی مهار شود.
در خونریزیهای بین نرم شامه‌ی مغز و لایه‌ی آرکنوئید (Arachnoid)، به‌علت پارگی عروق و آنوریسم (Aneurysm) (بادکنکی شدن شریان)، توسط آنژیوگرافی قسمتی را که دچار خونریزی شده پیدا می‌کنند و با کلیپس‌های فلزی گردن آنوریسم را می‌بندند.
در روش آندوواسکولار (endovascular) بدون شکافتن جمجمه با قرار دادن ابزاری به نام کاتتر در شریان مغز در ناحیه‌ی خونریزی، مانع از بیشتر شدن خونریزی می‌شوند.
در خونریزیهای داخل بطنی که معمولاً خود‌به‌خود ایجاد می‌شوند و سبب انسداد عروق و هیدرو‌سفالی (بزرگ شدن مغز در اثر تجمع مایع در آن) می‌شوند، با استفاده از کاتتر یا شلنگ‌های نازک مخصوص که به داخل بطن وارد می شوند، اقدام به تخلیه‌ی خون و مایعات اضافی می‌کنند.
اگر خونریزی زیر پرده‌ی سخت مغز ایجاد شده باشد، به‌علت وسعت زیاد، اقدام به عمل کرانیوتومی می‌شود و حتماً باید در این حالت پرده‌ی مغز هم برای تخلیه خون باز شود.
در خونریزیهای داخل پارانشیم مغز که بیمار در حالت کما است و کاهش سطح هوشیاری را تجربه می‌کند، نیاز به جراحی است.
عمل خونریزی مغزی چند ساعت طول می‌کشد؟
به‌طور کلی روند عمل خونریزی مغزی شامل انجام بیهوشی، جداسازی پوست سر، جدا کردن استخوان در ناحیه‌ی مورد نظر، دسترسی به محل خونریزی از کوتاه‌ترین مسیر با میکروسکوپ، اقدام به تخلیه‌ی خون ( هماتوم مغزی) و در انتهای کار، ترمیم پرده‌ی مغز، استخوان و پوست سر می‌شود.
تمامی این کار‌ها ممکن است گاهی بیشتر از ۱۲ ساعت طول بکشد و در تمام مدت بیمار باید در بیهوشی کامل باشد. مدت زمان به هوش آمدن از ۴۵ دقیقه الی یک ساعت است که در طی آن بیمار در اتاق ریکاوری به‌سر می‌برد.
خونریزی چگونه جذب می‌شود؟
پس از خونریزی مغزی با این‌که شانس زنده ماندن در خونریزیهای با وسعت زیاد بسیار کم است، اگر بیمار جان سالم به در برد، دوره‌ی نقاهت چند ماهی طول می‌کشد.
می‌توان برای کاهش التهاب اطراف ناحیه‌ی خونریزی از داروهای مختلف استفاده کرد تا فشار خون در حالت مطلوب قرار گیرد و بیمار دچار رعشه نشود. معمولاً بیمارانی که به هوش هستند باید از مسکن استفاده کنند.
در طی دوران نقاهت و به مرور زمان بعضی از بیماران با تمرینات فیزیوتراپی، کار درمانی و گفتار درمانی می‌توانند تا حدی توانایی‌های خود را به‌دست بیاورند اما بیشتر قربانیان خونریزی مغزی برای تمام عمر دچار مشکل ضعف، رعشه، سردرد، اختلال حافظه، اختلال بینایی، شنوایی و لامسه خواهند بود.
چه دارویی باعث خونریزی مغزی می‌شود؟
دارو‌ها همان‌قدر که در کنترل بیماری‌ها به بیماران کمک می‌کنند به همان قدر می‌توانند در صورت تداخل با یکدیگر یا مصرف بی رویه و غلط، مشکلات زیادی را به همراه داشته باشند که عبارتند از:
در خونریزیهای مغزی یکی از علل مهم مصرف داروهای رقیق کننده‌ی خون (مانند کومادین و وارفارین) است که سبب می‌شود شریان‌های مغزی پاره شود و خونریزی مغزی اتفاق بیفتد.
بعضی داروهای تجویزی هم که ایجاد فشار خون بالا کنند، می‌توانند موجب خونریزی مغزی شوند.
مصرف کوکائین و مواد مخدر هم می‌تواند به علت تضعیف کردن دیواره‌ی رگ‌ها سبب خونریزی مغزی شود.
کلام آخر در خونریزی مغزی
باید بدانیم بعد از وقوع بسیاری از حوادث و بیماری‌ها نظیر خونریزی مغزی نمی‌توان از درمان‌های خانگی یا ورزش به‌طور خود‌سرانه استفاده کرد. در صورت برخورد با چنین علائمی هر چه سریع‌تر مشکل را با مرکز درمانی در میان بگذارید.